طی سال های گذشته طرح های بازآفرینی مرکز شهر قم پیوسته با تنگناها، معضلات و پیچیدگی های متعددی روبرو بوده است. فراوانی تعارض های انکارناپذیر طرح های توسعه اطراف حرم و بافت مرکزی شهر که عموما همراه است با مداخله در بافتهای فرسوده و ساختارهایی که دیگر کارایی سابق را ندارند، بهبود شرایط عبور و مرور، فضاهای عمومی، میدانها، پارک و مبلمان شهر و غیره را در عین حفظ و احیاء مناطق تاریخی، سخت و دشوار کرده است.
به طوری که ضلع غربی حرم همچنان با نام سنتی خیابان اراک با فعالیت مشاغلی ناهمگون با مجاورت حرم در اذهان عمومی مشهور است. گرچه وجود گاراژها، مراکز خدماتی و تعمیرگاه های خودرو و قبرستان ها در دوره های مختلف تاریخی، قلب تپنده شهر بوده اند، اما امروزه با مشکلات و موانع ساختاری و عملکردی خاصی مواجه هستند که تحت عنوان فرسودگی و ناکارآمدی، رفع مسائل مترتب با آنها برای پویایی بافتها و پایداری هرچه بیشتر شهر قم ضروری است. به نظر می رسد تنوع و تعدد بافتهای فرسوده و کثرت بازیگران دخیل و عدم همکاری و سهم خواهی ذی نغعان، تحقق اهداف بازآفرینی اطراف حرم، بخصوص محور خیابان امیرکبیر را به تاخیر انداخته است.
مطمئنا اصلاح فرسودگی این منطقه یکی از مهمترین مسائل شهری قم است که سبب بی سازمانی، عدم تعادل، افول حیات شهری، ناکارآمدی و کاهش کارایی این بافت نسبت به کارآمدی مورد انتظار آن به سبب مجاورت با حرم حضرت معصومه (س) شده است.
مشاهدات میدانی، بافتی بیمار حاصل عوارض انبوهی از آسیب های اجتماعی، منظره شهری نا همگون، معضلات امنیتی و خلاف شئونات اسلامی را نشان می دهد که شایسته شهر قم آن هم در چند قدمی حرم مطهر کریمه اهل بیت (س) نیست و نیاز فوری به اقدامات مراقبتی و احیاء برای این منطقه زنده شهری ضروری و غیر قابل کتمان است.
بدون شک مهمترین معضلات ضلع غربی حرم ساماندهی قبرستان قم نو است که بنابر اظهارات مسئولین استانی و شهرداری قم، فضای باز وسیع آن قرار است ساماندهی و به باغ مزار تبدیل شود اما به نظر می رسد متولی اصلی همچنان بر کاربری قبلی تاکید دارد.
ابراهیم معتمدی معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری قم از تعیین تکلیف پروژه‌های میدان شهید مطهری، قبرستان نو و ورودی روبه‌قبله تا سال 1403 خبر می دهد. سقائیان نژاد، شهردار قم نیز ضمن اعلام تشکیل قرارگاهی جهت بررسی تسریع پروژه‌های اطراف حرم که از سیر طبیعی خودش خارج شده اند از برنامه شهرداری جهت تملک ۱۳۲ مغازه اطراف قبرستان قم نو سخن گفته است تا یک محوطه تقریباً پنج هکتاری در اطراف حرم مطهر آزاد شود.
علیرضا خاکی، مدیرعامل سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم با بیان اینکه تبدیل این مجموعه ۵ هکتاری به یک باغ مزار و فضای شهری پایانی بر نا به سامانی های مجموعه قبرستان نو و خیابان اراک خواهد بود معتقد است که اجرای این طرح فضای نا امن، شب خوابی، کارتن خوابی و رفتارهای نا متجانس پیرامون حرم و فضاهای مخروبه قبرستان را بازسازی و ساماندهی خواهد کرد و ایجاد کارکردهای فرهنگی در این فضاها را از مهمترین اهداف طرح نام می برد.
اما آنچه عیان است کلانشهر قم از دردی کهنه رنج می برد، به نظر مدیریت یکپارچه شهری همچنان حلقه مفقود شده حکمرانی در استان است. اگر با دیدی جامع به تمام ابعاد و عناصر موضوع شهر نگریسته نشود و قرار باشد هر ذی نفعی منافع سازمانی خود را دنبال کند هزینه های مدیریت و بازآفرینی شهری بالا و مدت اجرا، غیر قابل پیش بینی خواهد شد.
بازآفرینی به طور اساسی یک شیوه برنامه ریزی برای معاصر سازی، ارتقاء و یکپارچه سازی محیط های تاریخی با مواد جدید، مدرن و موفق به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و در واقع پاسخگویی به مجموعه خاصی از مسائل و مشکلات است که به طور معمول با فقر و فقدان دانش در ارتباط است و با مشارکت تمام ذینفعان قابل تحقق است.
مدیریت شهری نیز مشتمل بر مجموعه تصمیمات و فرآیندهایی است که در صورتی منجر به اقدامات عملی و مؤثری برای جامعه شهری خواهد شد که از طریق آن شهروندان و گروهها و سازمانهای دولتی، منافع خود را بیان، حقوق و تعهدات خود را اعمال و اختلافات خود را مطرح و حل کنند.
مدیریت تعارضات بخصوص بین سازمانی باید به سمتی هدایت شود که منجر به حمایت از ابعاد سازنده و کاهش وجوه مخرب ناشی از تعارضات شود تا بیشترین بازدهی و کاهش هزینه ها و زمان اجرای طرح را سبب شود. امید است سازمانهای دخیل در پروژه ها بدور از هر گونه سهم خواهی و منفعت طلبی، افزون بر اینکه خود را به مبانی علمی مدیریت یکپارچه تجهیز می کنند نهایت اهتمام خود را در خدمت رسانی به شهروندان و زائران حرم مطهر حضرت معصومه (س) معطوف نمایند.
