نگرانی از کاهش کم سابقه بارندگی در استان قم

کاهش شدید میزان بارشهای سال جاری، موجی از نگرانی را در سطح جامعه به همراه داشته است، طبق داده‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، تا ۲۰ دیماه امسال بارش در ۲۹ استان کشور نسبت به دوره بلندمدت منفی بوده است. پیش بینی ها و تفسیر نقشه های هواشناسی از تابستان ۱۴۰۲ سالی پر بارش را برای کشور متصور بوده است اما پاییز کم بارش بر خلاف پیش بینی ها که گذشت، فصل زمستان هم تاکنون بارش های درخوری نداشته است و همه اینها سبب شده حتی افرادی که خیلی درگیر اینگونه مسائل هم نیستند نگران سال آبی آینده استان قم باشند چراکه بیشترین کاهش بارش‌ها با ۷۱/۶ درصد تاکنون برای استان قم بوده است. اگرچه محدودیت آبی مهمترین عامل اقليمی ایران است اما قم به عنوان یکی از استانهای با کمترین میانگین بارش بلند مدت در کشور با این میزان کاهش بارندگی سال اخیر مطمئنا با یک ابر بحران مواجه خواهد شد. هر چند همگان اعم از عموم شهروندان تا کارشناسان این حوزه به وقوع بارش‌های روزها و ماههای آینده و نزول رحمت الهی امیدوار هستند اما استانی که عمده مصارف آبی آن وابسته و همچنین کشاورزی آن با فشار بر برداشت منابع آبی زیر زمینی استوار است نیاز به یک برنامه مدون و یکپارچه کوتاه مدت برای عبور از وضعیت وخیم سال آبی پیش رو دارد. توزیع پراکنش ميزان بارندگی طی سال اخیر به هیچ وجه تاکنون شرایط مناسبی را برای رشد گياهان و حفظ پوشش مراتع استان مهیا نکرده است و با این وضعیت سال پر گرد و خاکی در انتظار شهروندان قمی خواهد بود.
تغييرات شدید کاهشی بارش به این صورت هم در کوتاه مدت و هم در بلندمدت می‌تواند بر تمام فعاليتهای صنعتی، کشاورزی و شهرسازی، تاثیر منفی شدید و برگشت ناپذیری بگذارد. این سطح توسعه شهری و بارگذاری جمعیت جدید در استان قم حتی در سالهای پر بارش مورد انتقاد اکثر کارشناس های حوزه مدیریت و حکمرانی بوده است. ذخيره غذایی و زنجيره تغذیه ساکنان این منطقه کاملا به خارج از حوضه آبریز وابسته است و بایستی نقش تغييرات اقليمی در برنامه ریزی‌های ملی و منطقه ای دولت برای استان قم لحاظ شود. مطمئناً در پيش‌بينی یا تهيه تصویر اقليمی آینده با استفاده از مدلهای گردش عمومی جو عدم قطعيت زیادی وجود داشته و به قطعی نمی‌توان چيزی را پيشبينی نمود، اما قدر مسلم این را می توان ذکر نمود که ادامه توسعه شهری و استفاده از منابع محدود سرزمینی، پایداری سکونتگاههای انسانی استان را بـا مشكل اساسی روبرو خواهد کرد. ذکر این نكته مهم است که برنامه ریزان استانی باید همواره تخصيص از منابع آب در بخشهای مختلف صنعت، شرب، کشاورزی و …را بر اساس نرمالهای اقليمی انجام می دهند اما بارگزاری جمعیت در این استان سالهاست فراتر از حدود تحمل صورت گرفته است و ادامه این روند با تکیه بر انتقال آب بین حوضه ای هم مردود و با ابهامات زیادی همراه است.
سالها عدم توجه به اصول توسعه بر مبنای توان سرزمینی و آمایش سرزمینی اثرات جبران ناپذيری بر منابع آبی زير زمينی منطقه داشته است كه اين خود باعث كاهش آب های سطحی و پائين آمدن كيفيت، افت بيش از حد کیفیت آبهای زير زمينی، استفاده بيش از حد از آب چاه ها و در نهايت بيابانی شدن اکثر دشت های قم شده است و متاسفانه غفلت های خواسته و ناخواسته دست اندرکاران امر و عادی سازی شرایط و تسری این فاجعه مدیریتی به کل کشور و حتی سطح جهانی این روزها بیشتر از خود کاهش بارندگی ها برای آن‌ها که اندک اطلاعاتی در حوزه برنامه ریزی سرزمینی دارند نگران کننده است.

عباس جعفری
کارشناس حوزه مدیریت و حکمرانی